ในยุคปัจจุบันที่การแข่งขันทางธุรกิจเข้มข้นขึ้นอย่างต่อเนื่อง การบริหารจัดการทรัพยากรมนุษย์เชิงกลยุทธ์ (Strategic Human Resources Management) ได้กลายเป็นปัจจัยสำคัญที่จะกำหนดความสำเร็จขององค์กร การประเมินผลการปฏิบัติงานของบุคลากรจึงไม่ใช่เพียงแค่กระบวนการรูปแบบ แต่เป็นเครื่องมือที่มีความสำคัญในการขับเคลื่อนองค์กรไปสู่เป้าหมายที่กำหนดไว้
แนวคิดและความสำคัญของการประเมิน 360 องศา
การประเมินพนักงานแบบ 360 องศา (360-degree Feedback) เป็นระบบการประเมินผลการปฏิบัติงานที่แตกต่างจากการประเมินแบบดั้งเดิม ซึ่งมักจะดำเนินการโดยผู้บังคับบัญชาฝ่ายเดียว การประเมินแบบ 360 องศา เปิดกว้างให้มีการประเมินจากทุกทิศทางที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ ผู้บังคับบัญชา เพื่อนร่วมงาน ผู้ใต้บังคับบัญชา ผู้มีส่วนร่วมในการปฏิบัติงาน และตัวพนักงานเอง
ความเป็นมาของการประเมินแบบ 360 องศา สามารถย้อนกลับไปถึงปี 1940 เมื่อกองทัพสหรัฐอเมริกานำมาใช้เพื่อสนับสนุนการพัฒนาบุคลากร ต่อมาในปี 1990 ผู้เชี่ยวชาญด้านทรัพยากรมนุษย์ได้เห็นคุณค่าของระบบนี้และนำมาพัฒนาต่อยอดจนกลายเป็นเครื่องมือที่ได้รับการยอมรับอย่างแพร่หลายในวงการบริหารทรัพยากรมนุษย์
กระบวนการดำเนินการประเมิน 360 องศา
การดำเนินการประเมินแบบ 360 องศา ต้องอาศัยการวางแผนที่รอบคอบและการดำเนินการที่เป็นระบบ โดยสามารถแบ่งออกเป็น 5 ขั้นตอนหลัก
ขั้นตอนที่ 1: การวางแผน (Planning) เริ่มต้นด้วยการประสานงานกับผู้บริหารระดับสูงเพื่อชี้แจงจุดมุ่งหมายและวัตถุประสงค์ของการประเมิน การแต่งตั้งคณะกรรมการวางแผนการประเมิน และการกำหนดนโยบายการจัดการข้อมูลที่เป็นความลับรวมทั้งกรอบเวลาการดำเนินงาน
ขั้นตอนที่ 2: การทดลองและปรับปรุงระบบ (Piloting) นำแผนที่จัดทำไว้ไปหารือกับหัวหน้าทีมแต่ละแผนกเพื่อรับฟังข้อเสนอแนะและข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับลักษณะการทำงานของแต่ละตำแหน่ง เพื่อปรับปรุงการออกแบบคำถามในแบบประเมินให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น
ขั้นตอนที่ 3: การนำแผนมาปฏิบัติ (Implementation) เมื่อมีการกำหนดแผนเรียบร้อยแล้ว ฝ่ายทรัพยากรมนุษย์จะต้องดำเนินการตามแผนที่วางไว้ โดยต้องสร้างความเข้าใจและความร่วมมือจากทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง
ขั้นตอนที่ 4: การให้ข้อมูลป้อนกลับ (Feedback) ติดตามการดำเนินงานเพื่อให้ได้ข้อมูลการประเมินที่ครบถ้วน และนำข้อมูลมาสรุปผลเพื่อทบทวนและตรวจสอบความครบถ้วน
ขั้นตอนที่ 5: การทบทวนและตรวจสอบ (Review) ทบทวนผลการประเมินให้สอดคล้องกับวัฒนธรรมและค่านิยมขององค์กร รวมถึงปรับปรุงการประเมินให้มีความผิดพลาดน้อยที่สุด
ประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากการประเมิน 360 องศา
การประเมินแบบ 360 องศา ก่อให้เกิดประโยชน์หลายประการทั้งในระดับบุคคลและองค์กร
ด้านการวางแผนทรัพยากรมนุษย์ ข้อมูลจากการประเมินช่วยให้องค์กรทราบถึงจำนวนและคุณภาพของแรงงานที่มีอยู่ ว่าเพียงพอ ขาดแคลน หรือเกินความต้องการ ซึ่งจะช่วยในการจัดทำแผนบริหารกำลังคนให้เหมาะสม
ด้านการเสริมสร้างความภาคภูมิใจและความผูกพัน เมื่อบุคลากรมีความเชื่อมั่นและปฏิบัติงานตามมาตรฐาน จะส่งผลดีต่อแรงจูงใจในการทำงาน ทำให้สามารถวางแผนเส้นทางอาชีพและความก้าวหน้าได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ด้านการพัฒนาสมรรถนะและทักษะ ผลการประเมินช่วยให้ฝ่ายทรัพยากรมนุษย์สามารถวางแผนและสร้างกลยุทธ์ในการพัฒนาบุคลากรได้อย่างตรงจุดและเหมาะสมกับความต้องการของทั้งองค์กรและบุคลากร
ด้านการส่งเสริมการเรียนรู้และการพัฒนาองค์กร องค์กรสามารถใช้ผลการประเมินเพื่อส่งเสริมให้บุคลากรเกิดการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ และนำความรู้เข้าสู่กระบวนการจัดการความรู้เพื่อขับเคลื่อนและพัฒนาองค์กรอย่างยั่งยืน
อุปสรรคและแนวทางการแก้ไข
แม้ว่าการประเมิน 360 องศา จะมีประโยชน์มากมาย แต่ก็มีอุปสรรคที่ต้องคำนึงถึง เช่น ความไม่สอดคล้องกับวัฒนธรรมองค์กร ข้อมูลที่ไม่ชัดเจน การให้คะแนนตามอคติส่วนตัว และความซับซ้อนในการจัดเก็บและประมวลผลข้อมูล
สำหรับแนวทางการแก้ไข องค์กรควรเชื่อมโยงข้อมูลป้อนกลับกับการปรับปรุงระบบบริหารผลการปฏิบัติงาน ออกแบบคำถามให้เหมาะสมกับวัฒนธรรมองค์กร ให้มีผู้เชี่ยวชาญคอยให้คำแนะนำ และนำเทคโนโลยีมาช่วยในการประเมินและประมวลผลข้อมูล
การนำไปสู่การจัดการองค์กรเพื่อผลการปฏิบัติงานระดับสูง
การประเมิน 360 องศา ไม่ได้จบที่การให้ข้อมูลป้อนกลับเท่านั้น แต่ต้องนำผลการประเมินมาวิเคราะห์และออกแบบแนวทางการพัฒนาที่ชัดเจนและต่อเนื่อง การวางแผนและดำเนินการตามผลการประเมินเป็นกระบวนการที่สำคัญในการจัดการและพัฒนาทั้งในระดับบุคคลและองค์กร
การพัฒนานโยบายและกระบวนการประเมินในองค์กรจำเป็นต้องเชื่อมโยงกับความเชื่อมั่นและการรับรู้ของบุคลากร โดยมีการปรับปรุงให้ตรงกับสภาพแวดล้อมปัจจุบันที่องค์กรกำลังเผชิญ
บทสรุป
การประเมินพนักงานแบบ 360 องศา เป็นเครื่องมือที่ทรงพลังในการพัฒนาบุคลากรและขับเคลื่อนองค์กรไปสู่ความเป็นเลิศ ด้วยการรวบรวมข้อมูลจากทุกมิติที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติงาน ทำให้ได้ภาพรวมที่ครอบคลุมและแม่นยำมากขึ้น
เมื่อนำมาใช้อย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง การประเมิน 360 องศา จะช่วยสร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้และพัฒนาในองค์กร ส่งเสริมการทำงานเป็นทีม และเพิ่มประสิทธิภาพการปฏิบัติงานให้อยู่ในระดับสูง ซึ่งจะนำไปสู่ความได้เปรียบในการแข่งขันและความยั่งยืนขององค์กรในระยะยาว
ดังนั้น องค์กรที่ต้องการพัฒนาบุคลากรและสร้างความเป็นเลิศในการดำเนินงาน ควรพิจารณานำการประเมิน 360 องศา มาใช้เป็นส่วนหนึ่งของระบบการบริหารทรัพยากรมนุษย์ โดยมีการปรับแต่งให้เหมาะสมกับบริบทและวัฒนธรรมขององค์กรเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดในการพัฒนาบุคลากรและองค์กรโดยรวม
ที่มา: ทรงพล แสงพันธ์ ธีทัต ตรีศิริโชติ และเบญจวรรณ ศฤงคาร. (2567). การประเมินพนักงานแบบ 360 องศา สู่การจัดการองค์กรเพื่อมุ่งผลการปฏิบัติงานระดับสูง. วารสารวิชาการคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 8(1), 191-211.